Jesienna chandra – jak poznać, że to coś poważniejszego niż chwilowa zmiana nastroju?

Może zauważyłeś, że kiedy dni robią się krótsze, a o szóstej wieczorem za oknem jest już ciemno, trudniej Ci rano wstać z łóżka. Że ten serial, który do niedawna oglądałeś z wypiekami na twarzy, jakoś przestał Cię interesować. Że coraz częściej odwołujesz spotkania ze znajomymi, bo „po prostu nie masz siły". I być może zastanawiasz się: to normalne, czy powinienem się martwić? 

Co to właściwie znaczy „mieć chandrę"?

Jesienna chandra to coś, o czym rozmawiamy przy kawie z koleżanką, o czym żartujemy w memach, co usprawiedliwia trzecią herbatę pod kocem w sobotni wieczór. To stan, w którym po prostu czujemy się... mniej. Mniej energii, mniej entuzjazmu, mniej ochoty. Ale jednocześnie – i to jest kluczowe – nadal funkcjonujemy. Może trochę wolniej, może z mniejszym zapałem, ale funkcjonujemy. Chandra to ten moment, kiedy słońce zachodzi już o siedemnastej i myślisz „ech, znowu ta jesień", ale mimo wszystko idziesz na ten spacer z psem, spotykasz się z przyjaciółmi (choć może wolałbyś zostać w domu), kończysz projekt w pracy (choć zajmuje Ci to więcej wysiłku). To jak gdyby ktoś przygasił światło w Twoim życiu – wszystko jest nadal widoczne, tylko mniej wyraźne, mniej kolorowe.
Typowe dla chandry jest większe zmęczenie, chęć jedzenia większej ilości węglowodanów i słodyczy, trudności z porannym wstawaniem, lekka nostalgia czy melancholia. Ale to wszystko mieści się w ramach normalności – Twój organizm reaguje na zmiany w otoczeniu. Mniej światła słonecznego, niższe temperatury, koniec lata – to naturalne bodźce, na które reagujemy spowolnieniem. Jak niedźwiedzie, które przygotowują się do zimy. Nie muszą popadać w hibernację, żeby uznać, że jesień wymaga innego tempa.

Kiedy chandra przestaje być tylko chandrą?

Problem zaczyna się wtedy, gdy to, co miało być chwilowym spadkiem nastroju, zaczyna wpływać na to, jak żyjesz. I tu nie chodzi o to, że „powinnaś się wziąć w garść" czy że „każdy czasem ma gorsze dni". Chodzi o coś głębszego.
Wyobraź sobie, że wcześniej, mimo jesiennej pogody, nadal spotykałeś się ze znajomymi, może nieco rzadziej, ale spotykałeś. A teraz systematycznie odwołujesz każde spotkanie. Nie dlatego, że akurat coś wypadło – tylko dlatego, że sama myśl o wyjściu z domu, uśmiechaniu się, udawaniu, że wszystko w porządku, wydaje Ci się nie do przeskoczenia. To już nie jest chandra – to izolacja. Albo weźmy sen. Jedno to spać godzinę dłużej jesienią i mieć trudności z wstawaniem o szóstej rano. Drugie to spać po dwanaście, czternaście godzin i budzić się równie wyczerpany jak przed snem. Albo odwrotnie – leżeć nocami bez snu, przewracać się z boku na bok, budzić się o świcie z myślami, które kręcą się w kółko i nie dają spokoju.
Może zauważyłeś, że to, co kiedyś dawało Ci radość – Twoje hobby, ulubiony serial, spotkania z bliskimi – nagle przestało mieć sens. Nie chodzi o to, że „nie masz ochoty" w danym momencie. Chodzi o to, że wewnętrznie czujesz pustkę, jakby wszystko straciło barwy. Jakby świat był nagle płaski, dwuwymiarowy, pozbawiony głębi. To jest sygnał, który warto potraktować poważnie.

Depresja sezonowa to nie wymówka

Być może słyszałeś o sezonowym zaburzeniu afektywnym – w skrócie SAD (Seasonal Affective Disorder). To nie jest modne określenie na jesienną chandrę. To faktyczna diagnoza medyczna, uznane zaburzenie, które dotyka niemałej grupy ludzi. I nie, to nie jest „słabość charakteru" ani „wymówka dla leniwych". To rzeczywisty problem związany z tym, jak nasz mózg reaguje na brak odpowiedniej ilości światła słonecznego – konkretnie, jak wpływa to na produkcję serotoniny i melatoniny.
Depresja sezonowa pojawia się w przewidywalnym wzorcu – zazwyczaj jesienią lub zimą, i ustępuje wiosną. Ma wszystkie cechy pełnoprawnej depresji, tylko jej początek i koniec są związane z porami roku. Co to znaczy „wszystkie cechy depresji"? To oznacza, że osoba z depresją sezonową może mieć poważne trudności z wykonywaniem podstawowych czynności – wstaniem z łóżka, pójściem do pracy, umyciem naczyń. Może odczuwać przytłaczające uczucie beznadziejności, myśleć, że życie nie ma sensu, że wszystko jest bez znaczenia. To nie jest po prostu „gorszy nastrój". To jest stan, który może realnie zagrażać zdrowiu i życiu.
Kluczowa różnica między chandrą a depresją sezonową to intensywność i wpływ na codzienne funkcjonowanie. Chandra jest jak mgła – przesłania nieco widok, ale nadal możesz się poruszać. Depresja jest jak gęsta ściana, która blokuje Ci drogę. Nie możesz po prostu „przejść przez nią", jak bardzo byś się nie starał.

Kiedy warto umówić się na konsultację psychoterapeutyczną?

Być może teraz myślisz: „Okej, ale skąd mam wiedzieć, kiedy to dobry moment, żeby porozmawiać z kimś profesjonalnie?" Odpowiedź nie jest prosta, bo każdy z nas jest inny. Ale są pewne wskazówki, które mogą pomóc.
Jeśli objawy, które opisywałam – izolacja, problemy ze snem, utrata zainteresowań, zmiany w apetycie, trudności z koncentracją – utrzymują się dłużej niż dwa tygodnie i nie widzisz poprawy, to dobry moment, żeby się nad tym pochylić. Szczególnie jeśli te objawy się nasilają, a nie słabną. Jeśli masz trudności z wykonywaniem codziennych obowiązków – pójściem do pracy, zajęciem się podstawowymi sprawami domowymi, dbaniem o higienę – to sygnał, że potrzebujesz wsparcia. Nie mówimy tu o tym, że „nie masz ochoty" – mówimy o tym, że czujesz, że nie jesteś w stanie.
Jeśli pojawiają się myśli, że życie nie ma sensu, że byłoby lepiej, gdybyś zniknął, że inni byliby szczęśliwsi bez Ciebie – to jest moment, kiedy nie wahaj się ani chwili. Zwróć się po pomoc natychmiast. To nie jest „przesadzanie", to nie jest „szukanie uwagi" – to jest poważny sygnał ostrzegawczy, który wymaga reakcji. Jeśli Twoje relacje z bliskimi zaczynają cierpieć z powodu Twojego stanu – jeśli ludzie mówią Ci, że się martwią, że zauważają zmiany, że coś jest nie tak – warto ich posłuchać. Czasem trudno nam zobaczyć własną sytuację z perspektywy, ale bliscy mogą dostrzec to, co nam umyka.
Pamiętaj – zwrócenie się po pomoc to nie oznaka słabości. To oznaka dojrzałości, odpowiedzialności za siebie, odwagi. Poszedłbyś do lekarza z uporczywym kaszlem czy bólem brzucha, prawda? Twoje zdrowie psychiczne jest równie ważne jak fizyczne. Zasługujesz na opiekę, wsparcie i pomoc.